Historische dvd

Een indrukwekkende documentaire over de boerenzwaluw. Hierin is het jaar van de boerenzwaluw (2011) uitgemond op zwaluwenboerderij Stokkink in het Achterhoekse Gelselaar. Spontaan begon Arend Heideman hier in het voorjaar filmpjes te maken en die op YouTube te plaatsen. Even later voegde hij er een zomerexpositie aan toe op het wereldwijde internet. Zo deelde hij 17 filmpjes en 134 foto's, En die blijven te zien via dit blog. Een compleet beeld van alle facetten uit het leven hier van deze geliefde zomergast. Inmiddels zijn al deze opnames op dvd gebrand, met zo beelden van nog hogere kwaliteit. Geschiedschrijving van bijzondere aard. Het verhaal van het wonder van Stokkink, waar tegen de trend in het aantal boerenzwaluwen toe is genomen.

Te vroeg afscheid

Het jaar van de boerenzwaluw in boerderij Stokkink is weer voorbij, schreef ik vanmorgen. Een paar minuten later zie ik deze zaterdag dat ik iets te vroeg ben. Wat ik schreef laat ik hier nu volgen tussen aanhalingstekens. Daarna een ander slot ter aanvulling:  "Na bijna een half jaar is deze zomergast weer vertrokken. Op 29 maart arriveerde de eerste boerenzwaluw. Afgelopen nacht verbleef voor het eerst in maanden geen enkele vogel meer op de deel. Tot gisteren bracht nog één van de twee op 7 september uitgevlogen jongen de nacht door op en draadje. Zondag maakte ik de laatste foto van deze twee jongen (zie boven). Daarna keerden ze nog een paar dagen samen terug in de boerderij. In het midden van de week nog maar één. Soms was deze jonge vogel ook overdag nog even te zien. Misschien vloog de laatste boerenzwaluw ook in een groepje dat ik woensdag zag boven Stokkink. En nu is het stil op de delle. Tot wanneer?" Terug op de delle zie ik de jonge vogel toch nog weer (zie foto onder) op een draad bij het nest. Ik ben iets te vroeg met mijn afscheid.

Nog maar drie

Nog maar drie boerenzwaluwen hebben de nacht doorgebracht in boerderij Stokkink: de twee vorige week woensdag uitgevlogen jongen en één van hun ouders. Ze zaten vanmorgen dicht bij hun nog laat deze zomer gebouwde nest aan een eeuwenoude balk. De afgelopen dagen waren elke ochtend nog rond de tien boerenzwaluwen te zien op de draadjes boven de delle. Vaak bleven ze hier nog wel tot tien uur zitten, maar de overgebleven vogels vlogen vanmorgen al voor half negen naar buiten.

Rond oude kastanje

Voor hun massavlucht in de avonduren hebben boerenzwaluwen vandaag even de meer dan honderd jaar oude kastanje benut achter boerderij Stokkink. Sommigen rustten even uit op een takje in de top van de boom, terwijl tientallen vogels er omheen bleven cirkelen. Ik heb er ook videobeelden van kunnen opnemen. Mooi voor een filmpje later op YouTube, bij hun afscheid dat niet lang op zich zal laten wachten.

Late leerlingen

De (twee) laatste jongen in zwaluwenboerderij Stokkink zijn vanmorgen uitgvlogen, 22 dagen na hun geboorte. Het is al 7 september. Late leerlingen zijn dit dus. Hiermee komt het aantal uitgevlogen jongen dit seizoen op 64. Een record. Dat is wel zeker, ook al hebben we het aantal jongen in voorgaande jaren niet precies geteld. Vanmorgen waren ook nog twaalf volwassen vogels op de deel te zien, maar het blijft vooral de vraag of de net uitgevlogen jongen in staat zijn de tocht van ruim 8000 kilometer naar Afrika te voltooien.

Vrij lang is het tweetal jongen, dat wel gezond oogt, in het veilige nest gebleven. Op luttele afstand van hun wieg hangt een draad. Hoewel ze hier zonder grote problemen naar toe konden vliegen, deden ze dit de afgelopen dagen nog niet. Maar rond half elf vanmorgen zaten ze er ineens. Blij dat ik thuis was en ook dit wondertje nog kon aanschouwen.

Laatste jongen

Nog een paar dagen, dan moeten de laatste twee jonge boerenzwaluwen in boerderij Stokkink uitvliegen. Het waren er drie, maar één is uit het nest gevallen of gedrukt en verdwenen. En het blijft de vraag of de andere twee het halen, of ze in staat zullen zijn naar Afrika te vliegen. Gelukkig lopen de komende dagen de temperaturen wat op,  maar ik vrees dat deze korte nazomer niet voldoende is.

Vanmorgen zag ik rond dit nest bijzondere taferelen. Eén van beide ouders pauseerde op een draad, met voedsel in het bekje. Om na te denken over wie van de twee jongen het eerst gevoerd moest worden?

De jongen streken af en toe al hoog boven het nest uit, maar doken weg, waren vrijwel onzichtbaar toen even later één van de ouders angstkreten liet horen bij het naar buiten vliegen, waar soortgenoten kennelijk gezamenlijk de strijd aanbonden met een een gevaarlijke roofvogel.

Slapen op een draad

Tegen de avond keren nog elke dag enkele jonge en een paar volwassen boerenzwaluwen terug in het achterhuis van boerderij Stokkink. Geliefd als slaapplek bij deze vogels is een draad tussen twee balken, in het midden van de deel.

Onder de veren

Boerenzwaluwen stoppen hun nest van modder en grassprietjes vaak vol met donsveren van andere vogels. Ook de ouders van de nog maar ruim een week oude jongen in boerderij Stokkink zijn hiermee druk geweest. Zo blijven de jongen ook de de weer langer wordende nachten lekker warm. Ze kunnen bijna echt onder de veren gaan 's avonds.

De veertjes zijn zo licht dat ze soms snel weer uit het nest verdwijnen. Slechts een zuchtje wind is hiervoor al voldoende. Ze dwarrelen dan naar de lemen vloer van de deel, waar ook andere ouderparen ze wel eens benutten. Onder het nest van de laatste jongen in 2011 blijven echter enkele veertjes bij elkaar liggen.

Halen jongen het?

Acht dagen geleden kropen ze uit het ei, de jongen van het tweede broedsel van het tiende paar in boerderij Stokkink. Nu zijn hun kopjes even net over de rand van hun nest te zien, als ze gevoerd worden. Maar halen ze het? Zijn ze op tijd groot en sterk genoeg om uit te vliegen en de grote tocht naar Afrika mee te maken? Dat is de vraag. Het zal nog zeker tien tot 13 dagen duren voordat ze kunnen vliegen. In de eerste dagen van september. Maar dan zijn veel andere boerenzwaluwen vast al vertrokken.

Bij avondzon en regen

Op een heerlijke zomeravond, zoals maandag 22 augustus, vliegen boerenzwaluwen in grote aantallen langs de kleurrijke hemel. Vaak in een wilde jacht en druk onderling twitterend. Bij regen in de morgen, zoals op dinsdag 23 augustus, zoeken volwassen en jonge boerenzwaluwen even het droge draadje op boven de deel van boerderij Stokkink, met goed zicht op wat zich buiten voltrekt. Op het draadje en op enkele andere plekken zingen enkele volwassen vogels tijdens deze kleine pauze een vrolijk lied. Ik weet nu al dat ik ze straks weer zal missen.

62 jongen uitgevlogen

Van het tweede broedsel van de boerenzwaluwen in boerderij Stokkink zijn inmiddels 22 jongen uitgevlogen. Van zeven paren. Er is nog één nest met jongen, maar die zijn pas vorige week geboren en het is de vraag of die het halen. Dit betekent dat het resultaat van het eerste breoedsel, van tien paren, veel groter is: 40 uitgevlogen jongen. Samen dus 62 uitgevlogen jongen dit jaar op Stokkink. De nestgrootte lag bij het tweede broedsel ook lager. Er was slechts één nest bij met vijf jongen (eerste paar dit jaar bracht bij eerste broedsel zes jongen groot), twee nesten telden vier uitgevlogen jongen en twee nesten telden er drie, in één nest werden twee jongen grootgebracht en van één nest vielen twee jongen zeer vroeg uit het nest, slecht één jong hiervan heeft dit overleefd.

Van kleerhangerpaar

Gisteravond zag ik thuiskomst dat nog twee jonge boerenzwaluwen (foto boven) zijn uitgevlogen. Jongen van het tweede broedsel van het negende paar, dat op 12 mei arriveerde en nog altijd een kleerhanger als hang- en zitplek gebruikt (foto onder). Op 10 juli vlogen hun eerste jongen uit: vier.

Voor het tweede broedsel kozen ze een nest in de hoek van de boerderij die grenst aan het woongedeelte, boven elektriciteitskabels. Het derde paar van dit jaar heeft hierin eerst jongen grootgebracht. Inclusief de twee jongen van gisteren, die de nacht doorbrachten op een aardgasbuis die ruim een meter onder hun nest hangt, zijn vorige week negen jongen uitgevlogen.

Een zekere onrust

Het einde van augustus nadert. Een zekere onrust heerst nu al in zwaluwenboerderij Stokkink. Terwijl net uitgevlogen jongen en jongen in twee nesten druk worden gevoed, vliegen oudere jongen onrustig heen en weer, fladderen boven een draadje vol met boerenzwaluwen en gaan even in of rond al niet meer bewoonde nesten zitten. Inspecteren ze die al voor hun terugkeer volgend voorjaar? Eerst moeten ze in elk geval nog duizenden kilometers vliegen, op hun groe najaarstocht naar Afrika. Hebben ze wel tijd te wachten op nog niet uitgevlogen jongen en jongen die pas deze week zijn geboren? Dat hangt waarschijnlijk mede af van het weer in de komende weken, of dat zomers wordt, of al herfstachtig en koud.

Jongen kruipen uit

Vier jonge boerenzwaluwen zijn vanmorgen niet uitgevlogen, maar uit hun nest in boerderij Stokkink gekropen. Ze vormen een tweede broedsel en zitten op een ideale plek om de grote wereld pootje voor pootje te verkennen, via dikke latten voor elektricitsitskabels die een hoek vormen - daar is het nest gebouwd - met een eeuwenoude balk.

Aan de andere zijde van de latten, ook in een hoek met een balk, zitten nog net niet uitgekropen jongen, die alleen bij flitstlicht zijn te zien. Deze jongen van een tweede broedsel zitten in het nest van het eerste paar dit voorjaar in boerderij Stokkink.

Vannacht zijn ook nog weer jonge boeren-zwaluwen uit het ei gekropen, het tweede broedsel van he tiende paar dit jaar. Groeien ze voorspoedig dan kunnen ze nog pas begin september hun nest verlaten. Het is de grote vraag of deze jongen dit halen en of ze in de herfst wel in staat zijn naar Afrika te vliegen. ik vrees van niet. Maar zo is de natuur. Het zijn in het wild levende trekvogels.

Wanneer vliegen ze?

Wanneer vliegen deze vier jonge boerenzwaluwen in boerderij Stokkink uit? Dat zal vast niet lang duren. Een een paar meter hier vandaan zit nog een nest met jongen die staan te popelen om hun nest te verlaten. Gelukkig is de temperatuur de afgelopen dagen weer gestegen en regent het minder. De dagen worden echter al weer veel korter en 's morgens is de temparatuur nog lang laag. Het viertal op de foto bleef vanmorgen ook nog lang in de slaaphouding dicht op elkaar zitten.

Drie nesten jongen

Boerderij Stokkink telt nog drie nesten met jonge boerenzwaluwen. En één nest, dat recent voor het tweede broedsel van het tiende paar van dit jaar is gebouwd, wordt nog bebroed. In één nest (foto), op hoek van een oude balk en latten voor elektriciteitskabels, blijken vijf jongen te zitten. Ik verwacht en hoop dat ze volgende week uitvliegen. Aan het andere eind van de latten, ook in een hoek met een balk, bevindt zich het het nest dat door het eerste paar van dit jaar werd bebroed. Er zitten nu weer jongen in, een tweede broedsel, maar niet duidelijk is van welk paar. Vanwege parasieten kiezen boerenzwaluwen voor hun tweede broedsel vaak een ander nest. Opvallend is dat niet alleen het nest van het eerste paar ook voor een tweede broedsel dienst doet, maar ook het nest van he vierde paar. Dat is voor het tweede broedsel uitgekozen door het negende paar van dit jaar. Zouden parasieten verdwijnen of in aantal verminderen in de paar dagen dat een nest niet wordt bewoond?

Op augustusdraden

De boerenzwaluwen die vanmorgen bij regen in boerderij Stokkink op een draad zitten, roepen herinneringen op aan weleer. In augustus verzamelden zich grote groepen boerenzwaluwen op elektriciteitsdraden. Dan denk ik aan de jaren vijftig en zestig. Vanuit weilanden langs de 'Keizersdiek' (later Oude Rengersweg genoemd) zag ik zo in mijn jeugd honderden boerenzwaluwen. Later zijn ondergronds elektriciteitskabels gelegd en verdwenen bovengronds de draden. Lang bleven de elektriciteitsdraden tussen de boerderij en de 'olle schöppe' tot genoegen van de boerzwaluwen op Stokkink nog wel bovengronds. Helaas heeft enkele jaren geleden een loonwerker met een kraan die draden vernield. Gelukkig heeft mijn vader in de jaren tachtig in de boerderij onbewust een alternatief aangebracht. Draden voor netten die moesten voorkomen dat tafeltennisballetjes (we speelden met vrienden een echte competitie in de wintermaanden op de deel) onder de melkkoeien belanden. Nu schuilen vogels hier. Rond de twintig waren er vanmorgen zo bij flitslicht op een rij te zien.

's Avonds vleermuizen

Vleermuizen kiezen in boerderij Stokkink dezelfde deur als de boerenzwaluwen, maar zij laten zich er alleen in de schemering en in de avonduren zien. Links onderaan op de foto is er vliegend exemplaar waar te nemen. Die fladderde zondagavond via de grote achterdeur (nienduur) in en uit, terwijl zwaluwen al hun slaapplekken hadden gekozen. Later op de avond vertonen vleermuizen zich vaak ook even als het licht brandt op de deel.

Nog op dezelfde plek

Ook uitgevlogen jongen van de boerenzwaluw laten zich nog geruime tijd voeren. Hoeveel dagen? Dat weet ik niet, maar in elk geval de eerste week handhaven de ouders hun hoge frequntie in de aanvoer van insecten. Met wijd open bekjes en druk in koor kwetterend begroeten de jongen hen. Ook als ze zich stil houden, zijn die jongen in boerderij Stokkink eenvoudig te vinden. Ze zitten meestal op vaste plekken, hoewel ze ook al vaak even buiten vliegen. De dinsdag (foto onder) woensdag (foto boven) uitgevlogen jongen bevestigen dit deze zondag weer.

De tijd gaat dringen

Met de aankondiging van herfstachtig weer gaat de tijd voor de boerenzwaluwen dringen. Ook in boerderij Stokkink. Ouders zijn zo druk om hun jongen te voeren dat ze af en toe bijna in botsing komen bij een nest in een hoek van een eeuwenoude balk en latten voor elektriciteitskabels. Aan de andere zijde van de balk heeft het tweede paar van dit jaar zijn eerste jonge grootgebracht.

Het hoeveelste paar nu zo druk is met zijn jongen van het tweede broedsel, kan ik ondanks veel waarnemingen niet achterhalen. Eén paar verdween spoorloos en één of meer andere paren zijn wellicht van samenstelling veranderd.

Maar dat beide ouders zeer actief zijn voor hun vier jongen, die hen met open bekjes ontvangen, is duidelijk. Daarna doen de kinderen weer snel even een dutje.

Iets verderop aan deze balk broedt nog een

boerenzwaluw, in het nest waarvoor half juli het fundament werd gelegd. Ondertussen lijken andere ouderparen nog op zoek naar een nest voor een derde broedsel, maar nu is al zeker dat dit geen succes wordt. Hiervoor ontbreekt de tijd.

Verrassing: 9 jongen

Waar zouden de jongen vanmorgen zitten? Gisteravond zaten deze week uitgevlogen jongen op een draadje bij de nienduur. Rond kwart over acht vanmorgen hoorde en zag ik even niets van hen, totdat ze druk roepend om voedsel hun ouders begroeten. Vier gisteren uitgevlogen boerenzwaluwen (kleinere foto onder) ontdekte ik op een schuin stuk karton in boerderij Stokkink.

Terwijl ik iets verder rondkeek, werd mijn blik gevangen door vijf vogels bovenop het naar binnen geklapte bovenstuk van de grote achterdeur (nienduur). Vijf? Zou de aanvankelijk iets apart zittende vogel van een ander nest zijn? Ik had in het goed verstopte nest aan de achterzijde van de balk waar eergisteren de vogels uitvlogen toch altijd maar vier jongen gezien?! Een verrassing: het blijken er uiteindelijk vijf te zijn geweest.

Jongen uit ruw nest

De vier jongen van het ruwe nest, waarover ik op 2 juli schreef, hebben vanmorgen ook hun nest verlaten. Zij zijn het tweede broedsel van het vijfde paar boerenzwaluwen in boerderij Stokkink dit jaar.

De eerste jongen van dit paar, dat vaak op de houten eg zat, vlogen op 9 juni uit. Vanavond zaten de vandaag uitgevlogen jongen met vier gisteren uitgevlogen jongen op een draadje voor de grote achterdeur (nienduur) te wachten op voedsel van de ouders, terwijl het buiten regende. Vanmorgen namen twee jongen eerst nog plaats op een oude schoolbank.

Tweede broedsel

Vier jongen uit een goed bij het slop verstopte nest, waarover ik op 7 juli schreef, verlaten vandaag hun nest. Twee zitten nog op veilige afstand in een hoekje (foto onder) dicht bij het nest, de andere twee zijn al iets verder weggevlogen en zitten op een draadje. Het zijn jongen van het tweede broedsel van het vierde paar dit jaar in boerderij Stokkink. Ze groeiden op in een nest aan de donkere kant van de eeuwenoude dikke balken op de delle, waar nooit zonlicht (via nienduur en raampjes) door kan dringen. De jongen van het eerste broedsel vlogen op 5 juni uit. Hun nest bevond zich aan de wel door de zon af en toe verlichte zijde van het slop, schuin tegenover het nest voor het tweede broedsel. Eindelijk weer eens jongen die zonder problemen hun nest verlaten! Zondag lag op een tafeltennistafel een jong van een paar dagen, dat kennelijk uit een nest was gegooid. Het leefde nog toen ik het zag, even later was het dood.

Op een oude bezem

Eén van de te vroege jonge boerenzwaluwen, die ik gisteren (27 juli) uitvoerig beschreef, is dood, zag ik gisteravond laat. De andere was ik laat gisteravond en vanmorgen kwijt. Heeft dit jong zich ergens in doodsangst verstopt? vroeg ik me af. Of hoorde ik ergens een smekend piepje? Rond kwart over acht onthulde een van de ouders het geheim. Het nog levende jong zat in het bezem- en klompenhokje op de deel op een oude bezem van berkenhout. En werd hier gevoerd.

Hoever gaat hulp?

Wie of wat laat jonge boerenzwaluwen vroegtijdig hun nest verlaten? Honger (gebrek aan voedsel bij kouder weer en regen?), overmoed, problemen ouders? Ook gisteren verlieten twee jongen op eigen initiatief of gedwongen te vroeg hun nest. Jongen van het tweede broedsel van het derde paar in boerderij Stokkink. Ze bleven de gehele dag op de grond zitten, vlogen direct weer van een tafeltennistafel waar ik ze op zette. Meer konden ze niet. Vannacht zag ik bij thuiskomst dat ze op een warm matje zaten, waar ook herdershond Raisa vaak op ligt. Veiligheidshalve heb ik het duo, dat zich met de klauwtjes vastklemde aan de mat en om mijn vingers en krijste, op een tafeltje gezet, waar een kleedje (ook warm) overheen ligt. Daar zaten ze vanmorgen nog, dicht bij elkaar.

En de ouders voeden het 'domme' tweetal gelukkig nog!!! Maar hoe ver moet een mens gaan in hulp aan deze 'wilde' vogels?

Twee andere uitgevlogen jongen (foto onder), die maandag ook even de grond op zochten, zitten nu heerlijk samen op ene draadje in de boerderij.

Weer een beetje dom

Zon na een dag regen (of gebrek aan voedsel?) heeft jongen van het tweede broedsel van het tweede paar dit jaar in boerderij Stokkink er toe verleid hun nest te verlaten. Waarschijnlijk een beetje te vroeg. En een beetje dom. Vliegen kunnen ze nog amper. En ze gaan tot schrik van hun ouders op de vloer van de delle zitten. Eén jong zit omringd door de ouders, die dit kind hier ook voeren, op de stenen en even later op het onderste stuk van de grote achterdeur. Een ander jong heeft zich verscholen in een holte, in het lemen gedeelte van de delle en wordt niet meer gevoerd. Een uur later zie ik dat het dood is. Ik zal het zo begraven. Zouden we nog katten houden, dan waren deze jonge vogels al lang gevangen en opgevreten. Eén van de vier jongen zit nog in het nest en één mis ik er dus. Hebben de boerenzwaluwen door de kou van de afgelopen dagen gebrek aan voedsel gehad? vraag ik me af.

Als speld aan de balk

De boerenzwaluwen in onze boerderij zitten niet alleen op draadjes en kleerhangers, maar hangen vaak ook aan de eeuwenoude balken. Het lijkt haast of deze boerenzwaluw (foto boven) er als een speld op is aangebracht. Even hiervoor hing/zat (een pootje als steun en met de klauwtjes van het andere pootje zich stevig vasthoudend; foto onder) de vogel in een meer horizontale stand op dezelfde plek aan de balk.

Wachten met modder

Samen een nest bouwen, vergt van boerenzwaluwen vaak geduld. De nestruimte is kennelijk te beperkt voor het mannetje en het vrouwtje om er gelijktijg te werken. Af en toe krijg je als mens de indruk de partner ook wel eens onnodig lang aan het lijntje (op een draadje) wordt gehouden, met een bek vol modder. Maar misschien hebben we wel te veel haast. Een klus met het wegwerken van modder of een sprietje halverwege afbreken is natuurlijk ook niet handig. De boerenzwaluwen zelf horen we hier niet over. Ze bouwen en kwetteren vrolijk (of minder vrolijk) verder.