Wereldwijde expositie

Boerenzwaluwen op Stokkink. 100 foto's van Arend J. Heideman, gemaakt in 2021 in en rond boerderij Stokkink in Gelselaar, ter gelegenheid van het poëziefestijn in dit dorp met als thema 'zwaluw'. Deze wereldwijde expositie via internet ging op 9 oktober 2021 in première voorafgaand aan de poëzieavond in het kerkje van Gelselaar.

Opperzanger fopt me

De opperzanger van Stokkink heeft me gefopt. Inderdaad overnachtte voor het eerst sinds de laatste dag van maart geen boerenzwaluw in onze boerderij, maar net verscheen op zijn vaste zitplek wel de vogel die in het voorjaar opnieuw veelvuldig en uitbundig zong. Maar vanmorgen zat hij stil te mijmeren. Hij wacht kennelkijk met zijn vertrek naar Afrika nog op jongen bij de buren. Bij de 'näöste naober' vlogen vanmorgen nog jongen uit.

Weer stil op de delle

Het is weer stil op de delle van Stokkink. De laatste boerenzwaluw vertrok er gisteren (soms foppen ze me en komen nog even terug). Een volwassen vogel, die er in de nachten hiervoor nog verbleef met één van de twee vorige week vrijdag uitgevlogen jongen. Donderdagmorgen werd deze in ons achterhuis nog gevoerd. Boven onze boerderij vlogen gisteren nog wel vijf zwaluwen. Van de laatste vier zwaluwen op Stokkink dit jaar maakte ik een groot aantal foto’s. In een bijzonder filmpje bij het poëziefestijn in Gelselaar op 9 oktober met als thema ‘zwaluw’ zal ik hiervan beelden tonen, die ook op dit blog zijn te zien.

Herinnering afscheid

Het afscheid van boerenzwaluwen op Stokkink herinnert me aan een prachtig toneelstuk dat vijf jaar geleden met groot succes werd opgevoerd in Gelselaar. Nog niet alle zomergasten zijn trouwens vertrokken uit deze Achterhoekse boerderij. De twee laatst uitgevlogen jongen en hun ouders hebben er de laatste twee nachten nog doorgebracht. Iets voor de middag kregen zij in het achterhuis nog even gezelschap van uitbundige voormalige ‘huisgenoten’, die hen kennelijk niet alleen achter wilden laten. Het verhaal over de jeugdliefde van meester H.W. Heuvel en hoe zij afscheid namen van elkaar is in 2016 Bie Winkels in Gelselaar in de vorm van een kort toneelspel weer tot leven gekomen. Tijdens Open Monumentendag, voerden enkele jeugdige inwoners dit op. Hierbij klonk ook het afscheidslied ‘Als de zwaluw ons verlaat’, dat hij zijn vriendinnetje liet zingen. Er is via YouTube door op dit bericht te klikken ook nog een filmpje te zien van de opvoering van het toneelspel: https://www.youtube.com/watch?v=3FN9SRlJH3g.

Op dode tak van wilg

Terwijl de laatst uitgevlogen jongen nog 'vliegles' kregen vermaakten 'huisgenoten' op Stokkink zich vanmiddag uitbundig op dode takken van een wilg bij deze Achterhoekse boerderij.

In weerkaatsend licht

De twee laatste jonge boerenzwaluwen van dit jaar, die vrijdag uitvlogen, waren deze zondamorgen even te zien in weerkaatsend zonlicht op de delle van Stokkink. Normaal waren ze met het blote oog nooit waar te nemen aan de de donkere zijde van een oude balk. Ter illustratie van het contrast ook een foto met flitslicht van de twee jongen, die rond even voor acht uur druk bezig waren met hun rek- en strekoefeningen en het verwijderen an hinderlijke parasieten tussen de veren. Het is begin september al zeer stil geworden in het achterhuis, waar twaalf paartjes hebben gebroerd. Alleen de late tweeling van het tweede broedsel en hun ouderpaar brachten er nog de nacht door. Bij kouder en natter weer in het verleden vertoonde zich er wel eens een groter gezelschap eind augustus, begin september.

Fraai schouwspel

Het uitvliegen vanmorgen van de laatste boerenzwaluw dit jaar op Stokkink in Gelselaar is uitgelopen in een adembenemend schouwspel, waar je een boek over zou kunnen schrijven. Ik zal er binnenkort op een bijzondere wijze aandacht aan schenken. Voor nu één foto uit een indrukwekkende serie.

Vanuit andere hoek

De meeste foto’s van het voeren van de jongen door boerenzwaluwen worden van voren gemaakt, met de blik op de wijd opengesperde bekjes. Gisteren maakte ik een serie foto’s vanuit een andere hoek: schuin van onderen, vanaf de zijkant. Zo is goed te zien hoe de parachute van de ouders werkt.

Taferelen en rituelen

Het naderende (herfst)afscheid van de boerenzwaluwen op Stokkink gaat gepaard met bijzondere taferelen/rituelen. In de ochtenduren zijn druk kwetterende en heen en weer vliegende gezelschappen te zien tussen de oude balken, op draden en in en rond nesten. Sommige vogels kiezen hierbij af en toe vreemde plekken. Enkele oudere vogels blikken nog even in het nest waar ze met succes jongen grootbrachten en het lijkt soms voor een mens of ze van heimwee zijn vervuld. Of zouden ze juist vooruitblikken en het nest grondig in zich opnemen om er volgend voorjaar terug te keren? Ik blijf er naar uitkijken. Hiervoor moeten de zwaluwen nog maanden kampen met elementen in de natuur en met obstakels die mensen voor hen hebben opgericht. Daar is nog een wereld te winnen.

Stal langzaam leeg

Ook de jonge boerenzwaluwen die vertoefden op een oude lamp in de voormalige koestal van Stokkink vlogen gisteren uit. Ze rustten even uit op een draadje waaraan staarten van de koeien met een touwtje waren verbonden en op een leiding van de melkmachine. Hun ouders zochten ze daar veelvuldig op om ze te voeren.

Dicht tegen elkaar aan

Ook na het verlaten van het veilige nest zit dit tweetal op de 'delle' van Stokkink bijna de ganse dag zo dicht mogelijk tegen elkaar aan.

Foppen met zevenling

De boerenzwaluwen op Stokkink in Gelselaar lijken ons vandaag te willen foppen met een zevenling, waar hier het record op zes jongen in één nest ligt. Maar het blijken jongen te zijn van verschilllende ouderparen, die zich hebben verzameld in één van de zeer fraaie nesten aan een eeuwenoude balk in deze boerderij. Gisteren twijfelde ik al toen ik werd verrast met een vijfling in dit nest, waarin ik tot dan slechts vier jonge vogels zag. Vanmorgen waren het er zes en wist ik zeker dat ze afkomstig waren van verschillende nesten. Vanmiddag was het gezelschap hongerige jongen in het nest uitgebreid tot zezen. Ze werden goed gevoerd, waarschijnlijk door wezerzijdse ouders, die ook elders nog jongen voorzagen van rond de boerderij gevangen insecten.

Verrassingen aan slot

De boerenzwaluwen op Stokkink hebben me gisteren toch nog op allerlei manieren verrast. Mede wellicht doordat ik ze door vanwege andere verplichtingen in de loop van de week ze iets minder goed permanent kon volgen en door hun grote aantal (twaalf paartjes dit jaar). Verrassend was het ineens uitvliegen van jongen van drie nesten van het tweede broedsel en dat in één nest ineens vijf jongen bleken te zitten in plaats van het gebruikelijke aantal van vier. Een zesling hebben we dit jaar ook niet gehad. In het eerste broedsel komt dat een enkele keer voor. Het uitvliegen onttrekt zich wel eens aan het oog door de donkere plekken (soms aan achterkant van een oude balk) van de nesten. Een verschillende keren schat ik het moment verkeerd in. Soms wacht ik er dagen op, maar gisteren niet. Een nest voorop de deel was al leeg voordat ik het wist en het leek erop dat ze tijdelijk, voor een beter zicht op buiten, huisden bij een naast boven de nienduur. Bij een ander nest was amper sprake van uitvliegen. Hier hebben de jongen geluk dat hun nest zit op een dikke lat voor elektriciteitskabel, waar ze overheen kunnen lopen.

Hongerige jongen

De hongerige jongen van het tweede broedsel van de boerenzwaluwen op Stokkink worden zeer goed gevoerd. Maar de dagen worden in de loop van de zomer korter. En het is ook al kouder. Over een paar weken moeten ze vertrekken. Zouden ze dan al goed kunnen vliegen en sterk genoeg zijn?

Poëzie van zwaluw

Het lijkt wel of deze vogel een muurgedicht schrijft voor de poëziewedstrijden met als thema ‘zwaluw’ (zie voor informatie https://appeldag.blogspot.com/). Boerenzwaluwen in boerderij Stokkink kiezen soms opmerkelijke plekken om even te zitten of te hangen. Zo fladderde deze week jonge zwaluw tegen de binnenkant van de muur van het onderschoer bij de grote nienduur.

Bezorgde ouders

Al vaker zag ik hoe boerenzwaluwen hun jongen proberen te lokken met voer. Meestal om ze zo te dwingen/stimuleren uit te vliegen. Gisteren probeerde één van de ouders een te vroeg uit het nest gevallen of gekropen vogel te lokken vanwege gevaar. Het jong zat bij de Bentheimer schampsteen, naast de grote nienduur van de boerderij. Het gefladder van de bezorgde ouder hielp niet, want het jonge vogeltje dat eergisteren al op de grond vertoefde, kan nog niet vliegen. Driftig hebben de ouders het echter gevoerd. Wie weet lukt het de komende dagen alsnog met de vele andere zomergasten op Stokkink het luchtruim te kiezen. Maar hadden we een kat gehad dan was deze jonge zwaluw al lang opgevreten.

Aan de grond geraakt

Ook een te vroeg uitgevlogen en aan de grond geraakt jong van de boerenzwaluwen op Stokkink wordt bij de grote nienduur gevoerd. Zouden we nog katten houden dan had dit vogeltje, dat gisteren het nest verliet, dit avontuur niet overleefd.

Tijdens de vlucht

Met het blote oog zag ik al vaak hoog aan de hemel boerenzwaluwen die elkaar ontmoetten en even contact hadden. Wat er precies gebeurde, kon ik nooit goed waarnemen. Gisteren lukte het me dat moment op grote afstand in een serie snel achter elkaar gemaakte foto’s van deze ranke en kleine vogel vast te leggen. Zo zag ik hoe een net uitgevlogen jong boven de ‘olde schöppe’ van boerderij Stokkink werd gevoerd tijdens de vlucht. Vier opnames laat ik hierbij zien. Weer iets van de wonderen om ons heen vast kunnen leggen. In het jaar waarin de zwaluw wordt bezongen tijdens het poëziefestijn in Gelselaar. Zie voor informatie blog Apppeldag.

Direct hoge vlucht

Net uitgevlogen jonge boerenzwaluwen van boerderij Stokkink scheren met hun ouders, die hen goed volgen, al zeer hoog langs de blauwe hemel.

Even vast voor raam

Bleef vroeger een jonge zwaluw tegen het glas van een raam op de ‘delle’ fladderen dan raakte ik zelf bijna in even grote paniek en probeerde ik deze zo snel mogelijk te verlossen door het te vangen en iets verderop weer los te laten. Later ontdekte ik dat het handig was bij een hoog raampje in de achtergevel van de boerderij met de bezem aan de buitenkant te bewegen. Meestal vloog een jonge zwaluw dan vanzelf weer in de goede richting, naar buiten. Bij een laag raam kun je aan de buitenkant er voor gaan staan, met hetzelfde goede effect. En minder stress. Het jong vandaag voor een oud stalraam zag mij (en mijn fototoestel) al snel en vloog weg.

Dol op bloemenveldje

Een dit jaar speciaal aangelegd en ingezaaid bloemenveldje in het gazon bewijst direct goede diensten aan de vele boerenzwaluwen op Stokkink. Wat hen precies trekt, is niet duidelijk. Aan de rand in het zand vinden ze het aantrekkelijk, zag ik ook al toen er nog geen bloemen bloeiden. Ook op het dak van de ‘olde schöppe’ vertoefde gisteren een grote schare.

Druk met voeren

De jongen van de boerenzwaluwen op Stokkink worden druk gevoerd. Ook de vrijwel aan het oog onttrokken jonge vogels boven een oude stallamp.

Op jacht in de mist

Ook in de ochtendmist scheren de boerenzwaluwen boven het stoppelland, op zoek naar voer voor hun hongerige jongen, die over enkele weken al sterk genoeg moeten zijn voor de grote trektocht naar Afrika.

Verschillen opvoeding

Aan mijn waarnemingen rond boerenzwaluwen in en bij boerderij Stokkink kan ik een zeer bijzondere toevoegen (goed gezien via een grote serie snel achter elkaar gemaakte foto’s), uit de sfeer van hun opvoeding. Jongen die net zijn uitgevlogen vertoeven veelal nog geruime tijd, soms wel dagen nabij hun veilige nest, waar ze druk worden gevoerd, Zo niet gisteren. Ik verloor het jonge viertal rap uit het oog. Een poos later zag ik ze op het dak van de boerderij. Maar daar werden ze niet gevoerd door aan– en afvliegende ouders. Kennelijk om hen te dwingen zelf de lucht in te gaan stopten de ouders gevangen insecten niet in wijd opengesperde bekjes, maar vlogen ze er mee weg, voordat ze licht intimiderend zich er mee opdrongen aan duidelijke bange en terugwijkende jongen. Een poosje later besloten de - vast ook op hun eerste vliegdag vermoeide - jongen maar weer het luchtruim te kiezen en wie weet hun eerste insect te verschalken. Net als mensen zijn ook zwaluwen zeer verschillend in hun gedrag.

Rond het lege nest

Goed kijken is belangrijk bij niet alleen bij fotografie, maar ook bij waarnemen van het gedrag van vogels. Zo zag ik opnieuw met eigen ogen het ritueel rond het net lege nest van boerenzwaluwen. Vanmorgen zaten vier jongen van een tweede broedsel nog geruime tijd dicht naast elkaar op de rand van hun nest (zie foto in bericht hieronder), even later zag ik er nog maar één meer en die vertrok een poos later na voer en aanmoedigingen van de ouders ook. Daarna staarde het ouderpaar enige tijd in het lege nest. Een één van hen inspecteerde nog van alles rond en in het nest. De jongen kon ik ondertussen nergens terugvinden, niet binnen (meestal zitten ze dichtbij op een latje of draadje) en niet buiten. Later zag ik er weer een paar terug op het dak van de boerderij. Op een dakpan kwam één van de jongen nog enorm aan het stuntelen toen zij/hij werd gevoerd. Een jonge vogel moet nog veel leren, ook na het uitvliegen.

Koor hiervoor op delle

Op uitvliegen staande jongen leken vanmorgen in koor te zingen voor het poëziefestijn in Gelselaar.

Prachtig schouwspel

Het voeren van de jonge boerenzwaluwen van verschillende grootte op de 'delle' van Stokkink blijft een schitterend schouwspel.

Jongen dralen nog

Jonge boerenzwaluwen hebben deze (zondag)ochtend nog geen haast de 'delle' van Stokkink te verlaten en kennelijk ook nog geen honger. Meer dan veertig zitten er rond half negen op de draadjes tussen de eeuwenoude balken, terwijl oudere vogels al een paar uur op jacht zijn naar insecten om te voeren aan hun nog niet uitgevlogen jongen.

Voeren mooi tafereel

Van de boerenzwaluwen op de ‘delle’ van Stokkink kan ik bijna elke dag wel bijzondere foto’s maken. Vaak doe ik dat ook. Een prachtig tafereel is elk keer weer het voeren van de jongen. Vanmorgen keek ik zo geruime tijd naar de jongen van het tweede broedsel in twee nesten, die bijna toe zijn aan uitvliegen. Op de rand van het nest oefenden ze zich al.

Nog acht nesten vol

In acht nesten van de boerenzwaluwen op Stokkink zitten nu nog jongen. In de vroege ochtend zijn er nog een paar uit hun ei gekropen. Van een paar nesten is het tweede broedsel al uitgevlogen. Twaalf paartjes, evenaring record van vorig jaar, mochten we deze zomer verwelkomen in onze boerderij. Enkele nesten bevinden zich op een zo donkere plek in het achterhuis, dat de jonge vogels vaak amper zijn te zien. Eén paar koos voor het tweede broedsel een andere oude lamp in de al lang niet meer voor vee gebruikte koestal, waar ze alleen boij flitslicht zijn waar te nemen.