Klimaatverandering?

Een tweede boerenzwaluw duikt bijna half oktober weer op in het achterhuis van boerderij Stokkink en brengt me er voor het eerst op bij deze vogels de klimaatverandering ter sprake te brengen, waar ik altijd uiterst voorzichtig mee ben. Op basis van aankomstdata sinds 1993 zag ik er nooit aanleiding voor. Vreemd vond ik het ook altijd dat de Achterhoekse schrijver H.W. Heuvel ruim een eeuw geleden afscheid nam van de zwaluw in oktober, terwijl ze bij ons vrijwel altijd eind september al waren vertrokken. Dit jaar dacht ik dat de laatste bij ons op 19 september al vertrok. Vrijdagavond werd ik verrast door een boerenzwaluw, die stilletjes naar binnenvloog in de schemering toen de grote nienduur nog even openstond. Gelokt wellicht door het verdwenen e glas dat we voor een vrije doorgang maar weer uit de ramen verwijderden, vloog gisteravond een andere zwaluw, die vaste zitplekken hebben, naar binnen. De vogel, die ik nog altijd herken aan een verwonding (zie https://zwaluwenboerderij.blogspot.com/search?q=wond) en die vanmorgen op een balkje bij de hiele zat. Wie heeft nog meer late waarnemingen?

Te vroeg met afscheid

Veel te vroeg, op vrijdag 19 september, blijk ik dit jaar al afscheid te hebben genomen van de boerenzwaluwen. Vanavond zat er tot onze verrassing weer een op de lamp voorop de delle. Terwijl we het glas al hadden teruggezet in het ramen van de nienduur (grote achterdeur), waar de vogels in de zomer altijd doorheen kunnen vliegen, ook bij gesloten deuren. Jaren geleden vertrokken jonge boerenzwaluwen, die laat in het seizoen uit het ei waren gekropen, ook een keer pas in oktober. Maar bijna altijd zijn alle zwaluwen op Stokkink eind september vertrokken voor hun lange reis naar Afrika. Toen vanmorgen een huisgenoot een vogel signaleerde in het achterhuis dachten we ook dat er een andere vogel per ongeluk even verbleef. Maar dat moet dus ook de laatste boerenzwaluw zijn geweest. 

Vaarwel en tot ziens

De laatste boerenzwaluw dit jaar op Stokkink heeft de zomerse temperaturen van vandaag waarschijnlijk gezien als het beste moment om definitief te vertrekken. Terwijl de andere zwaluwen al in geen dagen te zien en te horen waren in het achterhuis van de boerderij, zat één vogel nog elke ochtend tot een uur of tien op een lamp voorop de delle. Vanmorgen dus mogelijk voor het laatst dit jaar. Normaal keerde deze trekvogel in de schemering 's avonds weer terug, maar vanavond niet. Vaarwel en tot ziens volgend jaar, hoop ik. 

Als zwaluw ons verlaat

Op de lamp met weinig houvast voorop de delle zit tot tien uur elke ochtend nog één boerenzwaluw, de enige die nog overnacht op Stokkink en kennelijk moeite heeft met afscheid nemen. Dit mannetje, dat dit daar twee keer jongen had in het nest dichtbij, doet denken aan het oktoberhoofdstuk Als de zwaluw ons verlaat uit de klassieker Oolde, mijn Oolde (voorheen Oud-Achterhoeksch Boerenleven) van de grote Achterhoekse schrijver H.W. Heuvel, die het gelijknamige gedicht (zie onder) eens leerde in oktober aan schoolkinderen in Gelselaar, onder wie vast mijn oma. Het verhaal over de jeugdliefde van meester H.W. Heuvel en hoe zij afscheid namen van elkaar is Bie Winkels in Gelselaar in de vorm van een kort toneelspel weer tot leven gekomen. Op zaterdag 10 september 2016. Met jonge leden toneelvereniging De Eendracht als enthousiaste spelers en Ben Wagenvoort uit Eefde als verteller. Zie https://www.youtube.com/watch?v=3FN9SRlJH3g.

Als de zwaluw ons verlaat

En der bloemen schoon vergaat,

Als de zoele zomerlucht

Met den nachtegaal ontvlucht,

Vraagt het hart in stille smart:

Zal er ook een weerzien zijn?

Scheiden ach, wat doet gij pijn!

Vertaling van een tekst van de romantische dichter Karl Herlossohn (1802-1849): ‘Wenn die Schwalben heimwärts ziehn, wenn die Rosen nicht mehr blühn’, op een melodie van de klassieke componist Franz Abt (1842). 

Kom schepper van zwaluw en linde...

Net nu nog één boerenzwaluw overnacht op Stokkink en hier een koepel van lindes nog groen is, werd zondag 14 september in de Joriskerk in Borculo een Psalm (Lied 24a) gezongen met de regel: Kom schepper van zwaluw en linde (eerste regel derde vers). Ik ken al lang Psalm 84 (uit de Bijbel en berijmd), waar de mus en de zwaluw in voorkomen. Het mij nog onbekende Lied 24a staat in ‘Psalmen anders. Aanvulling bij Liedboek, zingen en bidden in huis en kerk (2022)’. Die bundel bezit ik wel, maar deze tekst was mij ontgaan. Vanmorgen zag ik in de schemering op een lamp nog één volwassen boerenzwaluw. Gisteren vlogen er boven onze boerderij meer rond, tot het gisteravond al grijs werd buiten en ik nog een foto maakte van een jonge vogel.

Massale avonddans

Onverwacht hielden boerenzwaluwen rond acht uur vanavond nog een massale avonddans boven boerderij Stokkink, voordat ze ergens neerstreken om samen de nacht door te brengen. Vanmiddag werd ik opeens verrast door twee volwassen zwaluwen die nog even in het achterhuis uitrustten op een balkje. Eén riep iets (naar mij, of - waarschijnlijker - naar de partner), anders had ik ze niet eens vernomen.

Met wond herfst in

De boerenzwaluw (vrouwtje) op Stokkink met een wond aan de rechterwang en haar bekje dook onverwacht vanmorgen op in het achterhuis van Stokkink, op een draadje bij de nienduur (grote achterdeur). Niet de vaste zit- en handplek. Hierdoor zag ik pas om welke vogel het ging nadat ik er al een serie silhouetfoto's van had gemaakt. Daarop was de ongelukkige vogel achteraf goed herkenbaar door het bekje, dat vaak geopend bleef. In vergelijking met de toestand in de afgelopen zomerweken leek me dat deze zwaluw iets hersteld was, de verwonding leek minder erg. Het rechteroog was ook vrij van schade. Wat het vogeltje is overkomen, weet ik niet. Een botsing wellicht, met een ontsteking daarna. Misschien is ook een verdikking in de veertjes aan de rechterwang ontstaan door vocht uit het bekje. Uitgebreid nam de vogel vanmorgen de tijd voor de vereninspectie. Zien we dit vrouwtje nog terug, de herfst of volgend jaar?

Zes volwassen vogels

Nog zes volwassen boerenzwaluwen hebben overnacht in het achterhuis van boerderij Stokkink, terwijl de twee zwaluwen die de afgelopen nachten doorbrachten in de voormalige koestal al elders vertoefden. Onder de overgeblevenen bevonden zich twee paartjes en die zaten zo dicht bij elkaar, dat hun liefdevolle bejegening af en toe weer ontvlamde als in het voorjaar. Geruime tijd zaten ze ook roerloos stil op een balkje, even later waren ze druk met hun vereninspectie. 

Zwaluwen zijn er nog

Ze zijn er nog, stel ik op de eerste dagen van september elke ochtend nog vast. Eén volwassen boerenzwaluw overnacht nog in de voormalige koestal op een draadje. Ook op een paar andere plekken brengen één of meer vogels de nacht nog door op Stokkink deze week. Buiten zie ik en hoor ik hoog in de lucht vaak ook nog enkele zwaluwen, maar al een paar weken niet meer laag scherend over het land op zoek naar voedsel voor hongerige jongen. Het weer is kennelijk nog aangenaam genoeg voor deze trekvogels. En er blijkt ook nog voldoende voedsel te vangen. Hun aanzwellend en afnemend gekwetter moet ik binnenkort weer missen. De herfst is in aantocht.

Even terug op lamp

Rond de middag keerde een boerenzwaluw die een nest had voorop de delle van Stokkink even terug op de lamp waar deze vogel vaak zat deze zomer. Geduldig poseerde dit mannetje ook toen ik er nog een keer van alle kanten foto's van maakte. 

Druk ochtendberaad

Meer volwassen boerenzwaluwen dan in de afgelopen nachten, naast een jonge vogel, hebben van dinsdag op woensdag overnacht in het achterhuis van boerderij Stokkink. Vanmorgen leidde dit al vroeg tot een druk ochtendberaad, waaraan ook het mannetje deelnam van het pas nog voortijdig afgebroken broedsel (dode, net uit het ei gekropen vogels onder het nest). De zwaluwen konden elkaar hierbij, omdat ze tussen de balken zaten, niet zien, alleen maar horen. Het onderwerp laat zich raden: de gezamenlijke lange terugreis naar Afrika en wanneer hieraan wordt begonnen, of waar ze zich eerst vandaag nog gaan ophouden.

Goed uitgerust op reis

Terwijl de twee jonge boerenzwaluwen, die opnieuw overnachtten in  de voormalige koestal, even na acht uur vanmorgen weer uitvlogen, zaten twee volwassen vogels nog dromerig in het achterhuis van boerderij Stokkink, één op de rand van een nest en de ander op een balkje bij de hiele (zijzolder). Tot rond kwart over negen. Toen vlogen zij ook naar buiten. Verwachtten ze daar nog te weinig insecten vroeg op de morgen, willen ze extra goed uitrusten voordat ze aan de lange terugreis naar Afrika beginnen, of hadden ze gewoon nog geen zin aan druk vliegen en kwetteren samen met andere vogels? Met misschien wel even veel vragen keken ze naar mij en mijn fototoestel, dat ze de afgelopen maanden zo vaak zagen. Eén gaapte even. Snel daarna waren ze vertrokken.

Nog laat in de zon

Nog na acht uur vlogen een paar boerenzwaluwen vanavond hoog boven boerderij Stokkink en vingen daar de laatste zonnestralen op. In elk geval een jonge en een volwassen vogel. Binnen vertoefde nog geen enkele zwaluw. Pas even voor negen zag ik dat de twee jongen nog een keer waren teruggekeerd op een draadje in de voormalige koestal, waar ze veilig en warm kunnen overnachten. Vanmorgen maakte ik er rond half acht nog een foto van het tweetal.

Oorverdovend lawaai

Het voortgezette afscheidsfeest van de boerenzwaluwen op Stokkink ging aan het eind van de morgen opnieuw gepaard met een oorverdovend lawaai, waarin van gekwetter amper iets was te horen. Op overleg leek het ook niet. Wat zou dit dan beduiden? Een oproep aan allen zich reisvaardig te maken? Of de keeltjes oefenen voor het in contact blijven en op tijd waarschuwen tijdens de grote trektocht? Jongen schiepen er bij dit festijn opnieuw genoegen in even op vreemde plekken te gaan zitten, terwijl oudere vogels hun nest en omgeving leken te markeren. Opnieuw tot slot de vraag: zien zij en wij elkaar terug? In elk geval bewaar ik de beelden, hun hoog geluid klinkt ook nog lang na. 

Jong buizerd te snel af

Ook jonge boerenzwaluwen zijn een (jonge) buizerd te snel af, zo leren ze vliegenderwijs. Valken, vooral de boomvalk, zijn voor de jongen, als die pas uitgevlogen zijn en nog niet goed kunnen vliegen, wel gevaarlijk. Buizerds doen er ook vrijwel nooit moeite voor, blijven met hun machtige vleugels lang rustig zweven. Volwassen boerenzwaluwen bekommeren zich ook niet om deze roofvogel, maar zetten met veel lawaai wel gezamenlijk de jacht in op een valk, om hun jongen er tegen te beschermen. Maar jonge boerenzwaluwen oefenden vanmorgen als David even op deze 'reus'. De jonge buizerd voelde zich hierdoor kennelijk uitgedaagd, maar zag geen kans het zwaluwtje te bedreigen.

Graag op veilige plek

Twee jongen boerenzwaluwen, die slapen op een draadje in de voormalige koestal, en twee volwassen vogels overnachten nog graag in het achterhuis van Stokkink. In de morgenuren verblijven hier vaak ook andere boerenzwaluwen, die vanwege de zomerse temperaturen hun vertrek nog even uitstellen. Ze voelen zich hier kennelijk veilig en kunnen er op hun gemak uitrusten, of de veren inspecteren.