Laatste vogel vertrekt

De herfst is, op zaterdag 22 september, echt begonnen. De laatste boerenzwaluw in boerderij Stokkink in Gelselaar is waarschijnlijk gisteren vertrokken. Gisterochtend zat de vogel, die deze zomer twee nesten met jongen heeft grootgebracht, nog in elkaar gedoken op de lijst van een oud schilderij op de deel. Begin deze week vertoefde op een draadje in de koestal ook elke nacht nog een jonge vogel, maar die zagen we al eerder niet terug. In 2011 zag ik op zaterdag 24 september voor het laatst een jonge boerenzwaluw in boerderij Stokkink.

Zwaluwenhemel

Op de prachtige zomeravond van zaterdag 8 september 2012 vlogen tot ver na acht uur weer honderden boerenzwaluwen boven een es rond het Achterhoekse dorp Gelselaar (bij zwaluwenboerderij Stokkink), in een massavlucht van vlieggenieën. Oefenend voor de grote trektocht en op zoek naar een slaapplaats.

Laatste jongen vliegen

Een filmpje van de laatste jonge boerenzwaluwen van 2012 in boerderij Stokkink. Klik rechts onder voor beeld op volledig scherm.

2e broedsel vliegt uit

De eerste jongen van het tweede broedsel van de boerenzwaluw in boerderij Stokkink zijn vandaag uitgevlogen. Drie weken en een dag nadat ze uit hun ei kropen. Het zijn er vier. Hiermee is het tweede broedsel voor het eerste paar boerenzwaluwen van 2012 een veel groter succes dan het eerste nest, waar maar een jong uitvloog. 

Jongen 2e broedsel

De eerste jongen van het tweede broedsel van heet eerste paar boerenzwaluwen dit jaar zijn gisteren, donderdag 12 juli, uit het ei gekropen en worden nog lekker warm gehouden door een van de ouders. Die hebben timmerden speciaal voor hen een nieuw nest, voorop de deel, bovenop een contactdoos voor de elektriciteit. Hun eerste jong van dit jaar - het enige dat ze groot wisten te brengen - vloog op 11 juni uit. 

Vaak verhuizen boeren- zwaluwen vanwege ongedierte voor hun tweede broedsel naar een ander nest. Eén paar van dit jaar bleef echter zitten waar het zat (zie foto hierboven). Ondertussen heeft een ander paar een geheel nieuw nest gebouwd bovenop een ijzeren pin aan een balkje in een kalverstal achterop de deel (zie foto onder).
De eerste jongen van het zevende en laatste paar dit jaar vlogen eind vorige week uit.

2e nest en koolzaad

De volwassen boerenzwaluwen zijn druk op zoek naar een nest voor hun tweede broedsel. De jongen van het zesde paar in boerderij Stokkink vlogen eind vorige week uit. De ouders inspecteerden vanmorgen boven de nienduur (grote achterdeur), op geringe afstand van hun eerste nest, een ander nest, op een elektriciteitskabel, om dit te vernieuwen. Een ander paar was druk bezig in een voormalige kalverstal op de deel. Ik zag al sprietjes hooi hangen op een spijker aan een balk. Het zevende paar voert ondertussen de enige nog niet uitgevlogen jongen van dit jaar. Deze jongen worden al groot.

En buiten scheren vandaag net als vorige week boeren-
zwaluwen tussen gierzwaluwen boven het koolzaad. Doet denken aan het gedicht op dit blog (zie hieronder) dat ik een paar jaar geleden maakte van dit tafereel, dat zich voordoet op warmere dagen. Waar de gierzwaluwen vandaan komen, is niet zeker. Niet uit het nabijgelegen Gelselaar, want daar nestelen ze niet. Ze zouden uit Geesteren kunnen komen. De 3 kilometer tot dit Achterhoekse dorp overbruggen ze snel.

Spoorloos verdwenen

De gisteren uitgevlogen jongen van het vijfde nest boerenzwaluwen in boerderij Stokkink zijn spoorloos verdwenen. Ik bewaar alleen nog twee foto's. Hieronder van een drietal dat het oorspronkelijke nest (links) had verlaten en een foto (onder) van het tweetal dat gisterochtend nog even in het oude nest zat. En vermoedelijk zat een van de jongen even tussen het viertal van het derde nest, dat overdag vaak op de top van een hangstoel in de oude koestal zit (foto boven).
Meestal verraden de ouders die hun jongen willen voeren wel waar hun kroost verblijft, maar ik zie ook het ouderpaar slechts af en toe even terug op de deel van de boerderij. Ook buiten op het dak of in de bomen rond het huis zie ik geen jongen, die me doen denken aan het vijfde nest. Er verdwijnt wel eens een jong, maar ik herinner me niet dat ooit een compleet nest jongen uit het zicht raakte.

Jongen vliegen uit

Vanmorgen zijn ook de jongen van het derde en vierde nest boerenzwaluwen in boerderij Stokkink uitgevlogen. De vier jongen van het derde nest hebben een veilige zitplek gevonden bij een van de ouders boven een deurtje van de 'hiele' (zijzolder). Op geringe afstand van et nest, dat zich bevindt aan de donkere zijde van een eeuwenoude balk.

Van de vier jongen van het vierde nest zag ik twee uitgevlogen jongen. Eén op de houten omkleding van een 'watermotor' voor op de deel, tussen de laarzen die op deze verhoging staan.  Een ander jong hing wat onhandig in het territorium van een ander ouderpaar, dat de jonge vogel direct probeerde te verjagen. Later op de dag zaten meer jongen tussen de laarzen. Hier werden ze ook gevoerd.

Zesling vliegt uit

Vanmorgen vlogen zes jonge boerenzwaluwen uit. Van het tweede nest dit jaar in boerderij Stokkink. Niet iedereen durfde al direct te vliegen. Terwijl een deel van de zesling al op een draadje in de omgeving van het nest durfde te gaan zitten, bleven andere jongen nog op hun geboorte- en woonplek achter. Met één van de ouders er tussenin. 's Middags vertoonden enkele jongen, aangemoedigd maar ook nauwlettend gevolgd door hun ouders, zich ook al buiten. Even ging een van de jongen zelfs op een groot blad van de oude kastanjeboom achter de boerderij zitten. Helaas was de vogel gevlogen toen ik mijn fototoestel gereed had.

Een dag later (vrijdag 22 juni) is het zestal gelukkig nog compleet.

Jong geleerd, is lastig

De ouders van de eerste jonge boerenzwaluw die is uitgevlogen dit jaar (maandag; zie bericht hieronder) kampen met een probleem. Ze wilden al direct een nieuw nest bouwen, op een contactdoos voor de elektriciteit. Hun eerste pogingen staakten ze al snel. Wellicht omdat ze een paar meter verderop een andere contactdoos geschikter vonden. Dicht in de buurt van een andere boerenzwaluw (met jongen), die dit niet zo leuk vond. Een groter probleem vormt echter het eigen jong, dat tijdens de uitvoering van het bouwwerk nog gevoed moet worden. Omdat de ouders zo vaak naar de nieuwbouw vliegen, vliegt het hier ook zelf regelmatig naar toe, om gevoed te worden. Lastiger voor de ouders is, dat hun enig kind vervolgens op hun nest in aanbouw gaat zitten. Jong geleerd, is dus niet altijd praktisch.

Eerste jong vliegt uit

De eerste boerenzwaluw van 2012 in boerderij Stokkink is vandaag uitgevlogen. Een eenling, van het eerste paar van dit jaar, waarvan het mannetje al op 23 maart arriveerde. Op 21 mei kropen de jongen uit het ei. Alles leek voorspoedig te gaan, totdat ik woensdag 6 juni twee dode jongen onder het nest zag liggen. Jongen die al even dood waren. Toen vroeg ik me af of dit aan de kou lag, of aan een probleem bij de ouders. Merk- waardig is dat de ouders al bezig zijn met de aanzet tot een nieuw nest, op een contactdoos voor de elektriciteit, op de dag dat hun enige jong uitvliegt. Ik wist dat het jong vanmorgen het nest had verlaten, maar kon het aanvankelijk niet terugvinden. Angstige kreten van de ouders, die mij begeleidden bij het openen van een deur, hebben me later toch de zitplek verraden. Op een leiding boven de deur die ik wilde openen.

Zwaluw in de kerk

Een bijzondere zomergast trok vanmorgen (zondag 10 juni) veel aandacht in een kerk in Geesteren (G): een verdwaalde boerenzwaluw, die niet vrolijk twitterde, maar angstig heen en weer vloog tijdens de dienst en vergeefs zocht naar de uitgang. Zelfs in het gebed kreeg de vogel aandacht, met een verwijzing naar Psalm 84. Hier staat in vers 4: Zelfs de mus vindt een huis en de zwaluw een nest waarin ze haar jongen neerlegt, bij uw altaren, HEER van de hemelse machten, mijn koning en mijn God. Aanvankelijk zou deze gezamenlijke kerkdienst van protestantse kerken in de voormalige gemeente Borculo in de openlucht worden gehouden, in het Rengersbos in Gelselaar. In dit dorp verscheen eeuwen geleden ook al zwaluwen in de kerk. In het oude kerk van Gelselaar, van voor 1841, hingen zwaluwnesten aan het gewelf.  

Jongen 5e en 6e paar

Ook het zesde paar heeft jongen. 

Het vijfde paar boerenzwaluwen van dit jaar in boerderij Stokkink kreeg gisteren jongen, vanmorgen kropen bij het zesde paar jongen uit het ei. Een andere overeenkomst is dat beide paren een nest hebben op een contactdoos. Het vijfde paar aan de huiszijde van de deel en het zesde paar nabij de nienduur (grote achterdeur). Alleen het zevende paar heeft nu nog geen jongen. De ouders verwarmen de net uit het ei gekropen jongen vaak nog even zelf, door nog een tijdje op het nest te gaan zitten, alsof ze broeden. Soms dekken ze hun kroost toe met veertjes van andere vogels. Bij het aan- en afvliegen van de ouders dwarrelen die wel eens weer uit het nest. Vaak zie ik de ouders even afdalen naar de deels lemen vloer op de deel om ze terug te pakken en de jongen er weer mee toe te dekken.

Eierschalen laat je graag even zien aan huisgenoten om te illustreren en te vieren dat jonge zwaluwen zijn geboren. Elke keer weer een wonder. Jammer ook om de eierschalen daarna weg te gooien. Zo is het gebruik bij ons ontstaan ze te bewaren in een glas in de kamer. In de winter kunnen we zo nog nagenieten van onze zomergasten.

Eerste dode jongen

Samen op dak 'olle schöppe' bij warmer weer.

Speelt het koude weer de boerenzwaluw en met name de jongen parten? Of kampen de ouders met problemen? Dat is me nog niet duidelijk. Zeker is wel dat zojuist een eerste dode jong onder een nest lag. Onder het nest van het zo vroeg eind maart teruggekeerde paar, dat op 21 mei zijn eerste jongen al verwelkomde. En even later vanmiddag nog een dood jong.

Eerste dode jong.

Enkele dagen nam ik in het vrijwel onzichtbare nest, dat zich aan de donkere zijde van een eeuwenoude balk bevindt, al weinig leven waar. Vanmiddag zag ik twee jongen, die al even dood moeten zijn geweest, onder het nest liggen. Dit terwijl inmiddels een vierde paar, aan de wel verlichte kant van dezelfde balk, net jongen heeft gekregen. Gebroken eierschalen lagen op een krant, die is bedoeld om poep op te vangen. Zaterdag kropen jongen van het vierde paar van 2012 uit het ei. En alle boerenzwaluwen verlangen vast terug naar het warmere weer van voor afgelopen weekeinde. Toen zag ik ook vrolijk kwetterende boerenzwaluwen op het door zonlicht verwarmde dak van de 'olle schöppe'. Een echte zomergast dus, die opleeft bij hogere temperaturen.

Jongen vijfde paar uit ei.

Derde nest met jongen

Zwaluw (2e paar) buigt zich over net geboren  jongen.

Ook het tweede en het derde paar boerenzwaluwen in 2012 in boerderij Stokkink hebben jongen, tien dagen na de geboorte van de eerste boerenzwaluwen dit seizoen. Vanmorgen lagen eierschalen onder het nest van het tweede paar, dat zich al rond 14 april heeft gevormd. Ik had hier iets eerder jongen in verwacht.

Eierschalen onder nest 2e paar.

Maar het derde paar, dat zich later vormde in april, was sneller. Daar lagen gistermorgen al eierschalen onder het nest. Opmerkelijk omdat dit paar eerst nog druk was met een ander nest, dat van een nieuw randje werd voorzien. Daarna was ik het tweetal even kwijt. Het duo behield z'n vaste hangplek op een draadje, maar koos uiteindelijk voor een ander nest, enkele meters verderop, aan dezelfde eeuwenoude balk. Hun eerste keus was een strak bouwwerk. Ze verhuisden vrijwel onopgemerkt naar een zeer ruw nest dat vorig jaar door een paar werd gebruikt voor het tweede broedsel. Zou dit nest iets ruimer zijn? Zat in het eerst gekozen nest te veel ongedierte? Kwamen later gearriveerde soortgenoten te dicht in de buurt? Ik weet het niet. Zeker is alleen dat ze vlot werk hebben gemaakt van het leggen van eieren en uitbroeden van jongen.

Eerste jongen in 2012

Eierschalen naast zwaluwenpoep. 

De eerste jongen van de boeren-
zwaluwen in boerderij Stokkink zijn geboren, maandag 21 mei. Bijna twee maanden na de terugkeer van de eerste vogel, op 23 maart. De vloer onder een ook bij daglicht bijna onzichtbaar nest aan de achterzijde van een eeuwenoude balk was vanmorgen bezaaid met eierschalen.

Zwaluwen op een fiets

Zwaluwen zijn cultuur- volgers. Zo kan ook een fiets dienen als zit- of hangplek. Een pas gevormd paar in boerderij Stokkink grijpt met de klauwtjes al een paar dagen naar het fietsstuur, waar het handvat houvast biedt. Vanmorgen constateerde een van beiden dat ook de fietsband grip geeft en heerlijk zit. Ook de oude eg hierachter, waar vorig jaar vaak boerenzwaluwen op zaten, bevalt hun wel.

Strijd rond 5e paar

11 is ook een oneven aantal. Dus levert de komst van de elfde boerenzwaluw in het achterhuis van boerderij Stokkink, waar vorig seizoen uiteindelijk het dubbele aantal nestelde (elf paartjes), strijd op.

Het vijfde paar van dit seizoen probeert een keuze te maken tussen drie nesten aan een balk boven de nienduur (grote achterdeur), maar wordt hierbij hinderlijk opgehouden door een mannetje, de elfde boerenzwaluw van dit jaar, dat voortdurend wil 'inbreken'. Als het nog jonge paar even een 'hangplek' kiest boven de openstaande achterdeur, gaat hij er brutaal naast zitten. Wordt vervolgd.

Nu 9e boerenzwaluw

Op koninginnedag 2012 is de achtste boerenzwaluw van dit seizoen gearriveerd in boerderij Stokkink. Zo hebben zich vier paartjes gevormd. Op de foto is linksonder het vierde paar te zien. Op geringe afstand zit het tweede paar van dit jaar, op een draadje. 

Even later duikt nabij de houten sluiting van het deurtje naar de hiele (zijzolder) ook een negende boerenzwaluw op. Die laat zich zonder flitslicht maar vaag vastleggen op een foto.

Zevende arriveert

Bij het openen van de nienduur (grote achterdeur van de deel) zag ik al dat zich een derde paar heeft gevormd van boerenzwaluwen: zes vogels dus in het achterhuis. Even later tel ik er al zeven. Het iets stijgen van de temperatuur de laatste twee dagen helpt kennelijk. Zo neemt het aantal boerenzwaluwen geleidelijk aan iets toe, ruim een maand na de aankomst van de eerste boerenzwaluw dit jaar, die al op 23 maart terugkeerde. Rond 10 uur is het buiten en hierdoor ook binnen zo licht dat ik het derde (op de voorgrond) en tweede paar van dit jaar in een foto kan vangen. Een eeuwenoude balk scheidt hen en biedt nestgelegenheid. Waar ze gaan nestelen, is nog een open vraag.

5 is een oneven aantal

Vijf boerenzwaluwen vanmorgen in het achterhuis van boerderij Stokkink. Maar dat is een oneven aantal. Zo verandert lief getwitter en een even zachte lokroep van een alleenstaand mannetje opeens in een gevecht en wilde jacht over de deel. Een ogenblik voor het uitbreken van de 'broederstrijd' wisselde het vrouwtje even (foto; rechts vrouwtje) van toekomstige partner. Weg is de romantiek. Direct valt het mannetje dat zijn partner dreigt te verliezen zijn concurrent aan. Het eerste paar in boerderij Stokkink, dat uit vrees of blijdschap, zich eerst ook in het zwaluwenkoor mengde, wordt er stil van. Wordt vervolgd.

Tweede paar is daar

Druk gekwetter van het eerst paar en nieuwkomers in boerderij Stokkink verraadt op zaterdag 14 april dat het aantal boerenzwaluwen weer licht is uitgebreid.

 Een vierde vogel is gearriveerd. Zo vormt zich een twee paar, dat langs de oude nesten op de 'delle' fladdert en scheert ter inspectie en hier en daar even gaat zitten op een oude en wellicht nog vetrouwde hangplek, om een ogenblik later snel weer naar buiten te vliegen.

Derde boerenzwaluw

Pasen, zondag 8 april 2012. De derde boerenzwaluw in boerderij Stokkink is gearriveerd. Druk gekwetter van het eerste paar - van wie het mannetje al op 23 maart terugkeerde en het vrouwtje op 2 april - verrraadt rond twee uur 's middags zijn (neem ik maar weer aan) komst. Aan de temperaturen van de afgelopen dagen kan het amper te danken zijn dat zich al een derde boerenzwaluw in het het achterhuis van de boerderij vertoonde. Volgens een temperatuurkaart is het rond dit tijstip ook nog maar zeven graden. En in de paasnacht was het koud.

Al twee zwaluwen

Sneller dan ik verwachtte is de tweede boerenzwaluw gearriveerd in het achterhuis van boerderij Stokkink. Op maandag 2 april. Buiten is het al donker en op de donkere 'delle' doe ik rond negen uur 's avonds een lamp aan. Dan zie ik op het nest in een hoek van de 'hiele' en de brandmuur ineens twee vogels zitten. Het reeds op 23 maart - tijdens een periode met veel hogere temperaturen - gearriveerde mannetje heeft dus een vrouwtje. Het eerste paar van 2012. Is de zomer dan toch in aantocht?

Alleen in maartse kou

De boerenzwaluw die op 23 maart terugkeerde in boerderij Stokkink is nog alleen. Dat één zwaluw nog geen zomer maakt, ondervindt deze vogel ook. Bij de aangename temperaturen van eind vorige week en begin deze week scheerde onze 'zomergast' rond de boerderij en regelmatig ook naar binnen, om even uit te rusten op een stevige lat tussen het eeuwenoude gebintwerk van de 'delle'. Nu maartse kou weer haar intrede heeft gedaan, vertoont de eenzame boerenzwaluw zich hier overdag niet meer. Zoekt de vogel elders voedsel? En metgezellen? Tegen de avond is het mannetje - dat neem ik maar aan - wel weer teruggekeerd op het nest in een hoek van het achterhuis, de slaapplek voor de nacht.

Boerenzwaluw is terug

In een donker hoekje van boerderij
Stokkink is de eerste boerenzwaluw
van 2012 te zien op 23 maart.

Zwaluwen-
boerderij Stokkink in Gelselaar heeft de eerste boeren-
zwaluw van 2012 al begroet, op vrijdag 23 maart. Niet eerder in de afgelopen decennia keerde deze zomergast zo vroeg in het jaar terug bij deze Achterhoekse boerderij.  Zo blijkt uit het overzicht dat bewoner en zwaluwenliefhebber Arend Heideman sinds 1993 bijhoudt.

Het record was tot nu toe 2010. In dat jaar arriveerde de trekvogel op 24 maart. In 1995 zag Heideman zijn geliefde vogel terug op 25 maart. In 2002 kon hij pas op 23 april de terugkeer van de boerenzwaluw noteren.

Alleen met flitslicht is de eerste
boerenzwaluw beter te zien. Een zacht
getwitter verried de schuilplaats.

Of er ook zo veel paartjes gaan broeden als vorig jaar, het jaar van de boerenzwaluw, moet worden afgewacht. Met 11 paartjes van de boerenzwaluw werd in 2011 op Stokkink een record geboekt.