Komische werkelijkeid

Aan de werkelijkheid heb ik meestal meer dan genoeg. Wonderschoon kan die zijn. Het andere uiterste doet zich helaas ook voor. Fantasie hoeft er voor mij niet bij. Wellicht werk ik daarom zo graag met een fototoestel. Hiermee legde ik ook vast hoe een eierschaal van een boerenzwaluw zo kwam te liggen, dat het leek alsof een voortijdig gevallen kastanje hieruit kroop, in plaats van een jonge vogel, die nog even veilig in een kunstig nest aan een eeuwenoude balk verblijft. Het vrouwtje vloog er ter afronding van haar broedklus op Stokkink mee van de delle naar buiten, waar het onder een meer dan een eeuw oude kastanjeboom belandde.

Bijna gefopt met rest ei

Bijna had een boerenzwaluw op de delle bij Stokkink me gefopt. Rond de middag zag ik een onrustig vrouwtje, dat al een paar dagen druk bewoog boven haar broedsel en af en toe een blik in het nest wierp, met een eierschaal naar buiten vliegen. Net hiervoor kroop kennelijk een jong uit het ei, terwijl ik nog recent vertelde dat dit volgens mijn waarneming altijd in de vroege ochtend gebeurde. Dan zie ik normaal eierschalen onder nesten liggen. Wijken de jongen van dit paar af? Zij en hun ouders bewonen het oudste nest aan de oude balken in onze boerderij, waar mijn vader in de jaren vijftig een plankje ter versteviging onder timmerde. Wel vaker zag ik dat eierschalen niet pal onder een nest lagen, maar in de vliegroute van de vogels. Niet eerder zag ik hoe een vogel dit net opengebroken omhulsel in het bekje nam en er mee wegvloog. In die route vond ik op meer dan tien meter van de grote achterdeur in het gras een deel ervan. Amper te onderscheiden van kort klaverbloeisel. Mooie schutkleur. Ik had het onwetend van de voorgeschiedenis waarschijnlijk niet gevonden. Weer een wonder.

Jongen in de ochtend

Waarom kruipen jongen van boerenzwaluwen in de vroege ochtend uit het ei? Dis is voor mij één van de vele wonderen van natuur. Er zijn vast mensen die direct weten te verklaren dat ze zo ook snel gevoerd kunnen worden. Maar hoe is deze biologische klok ingesteld? wil ik dan graag weten. Kortom, wat weet ik nog weinig maar van deze zomergasten, die ik nu al vele jaren op de voet volg op de delle van boerderij Stokkink, waar vanmorgen twee delen van een eierschaal op de harde stenen lagen. In een met dons gevuld nest moet nu minimaal één jonge boerenzwaluw verblijven, de eerste hier van 2022. Ik vermoed in het nest boven de grote nienduur, hoewel een vogel elders in een nest aan een oude balk naar mijn gevoel al veel langer heeft gebroed. Maar ook eierschalen vallen niet ver van een nest - of beter: de ouders gooien ze eruit, of vliegen er soms een eindje mee weg. De eerste jongen zijn niet vroeg dit jaar. Twee jaar geleden noteerde ik al op 10 mei, dat er jongen waren. Maar drie jaar geleden daarentegen ook op 28 mei.

Vele uren wachten

Terwijl de vrouwtjes van de boerenzwaluw geduldig eieren leggen en rond de twee weken broeden, zitten de mannetjes vele uren in hun nabijheid te wachten op een draadje of plankje, af en toe zingend/fluitend, druk met vereninspectie vanwege hinderlijke parasieten of driftig het territorium verdedigend. Vanmorgen zag ik zo vier mannetjes op een rij — van wie twee een nest hebben aan de donkere zijde van de oude balken — en drie broedende vogels. Eén mannetje zit vaak op een doek, die over een fiets is gehangen ter wering van vogelpoep.

Ook paar in oude stal

Ook de boerenzwaluw, die lang alleen vertoefde in de voormalige koestal van Stokkink heeft een partner gevonden. Het paar herstelt een nest boven een oude stallamp. De onrust op de delle als gevolg van later in mei gearriveerde zwaluwen heeft het leggen en bebroeden van de eieren dit jaar kennelijk wat opgehouden. Jonge boerenzwaluwen zijn er nog niet uit het ei gekropen. Vorig jaar waren er op 16 mei al jongen en twee jaar geleden zelfs al op 10 mei.

Ook koolmees geniet

Tja, waarom zou een koolmeesje in zeer droge tijden in de Achterhoek geen gebruik maken van een modderslootje bij Stokkink voor de boerenzwaluwen?

Veel geduld nodig

Het zit dit paar boerenzwaluwen op Stokkink niet mee. Vanwege een pas in mei gearriveerde kraker van hun reeds lang gerestaureerde nest, ziet het zich gedwongen een ander nest aan dezelfde balk, waar ze af en toe al wel naar uitweken, definitief te herstellen voor hun eerste broedsel. Bij deze modder- en sprietjesklus moet het mannetje ook nog heel veel geduld betrachten. Het vrouwtje is akelig precies en lijkt er wel enige genoegen in te scheppen hem lang met een bekje vol modder op een draadje te laten zitten. Als het mannetje teneinde raad maar bij haar in het nest kruipt, geeft ze openlijk blijk van haar ongenoegen, soms dwingt ze hem zelfs weer even te vertrekken. Het probleem ontstaat mede door het vrijwel gelijktijdig modder halen uit het kunstmatige slootje bij de boerderij. Misschien moeten ze wel zo dicht bij elkaar in de buurt blijven om indringers te weren. Ondanks deze perikelen zijn ze ver gevorderd met het herstelwerk. Misschien vormde de moeizame samenwerking wel een wijze les voor de volgende fases.

Strijd gaat nog door

Drie boerenzwaluwen in/op één nest – ik zag dit tafereel pas bij flitslicht – bevordert niet het broeden. De late terugkeer op Stokkink van een aantal zomergasten, halverwege de maand mei, veroorzaakt onrust bij enkele paartjes, die al lang klaar waren met herstel van een oud nest. De nieuwkomers beperken zich bij hun keuze niet tot andere laatkomers, maar dringen zich ook op bij in april en begin mei gevormde paren. Een enkel vrouwtje gaat onverstoord door met het leggen van eieren en wekt zelfs de indruk te broeden. En ondanks de onrust wordt ook verder gepaard. Hoewel de delle vaak donker is, fotografeer ik er bij voorkeur bij daglicht. Flitslicht onthult deze keer, dat op een plek waar normaal twee zwaluwen stil naast elkaar zitten nu vier vogels om elkaars gunsten strijden.

Onrust op de delle

De aankomst van nog enkele boerenzwaluwen op Stokkink zorgt op de delle voor enige onrust, ook onder de al lang gevormde paartjes. Gisteravond telde ik zeven paartjes en één eenling, maat hoe stabiel de verhoudingen zijn, is nog niet helder. Drie volwassen vogels af en toe dicht bij elkaar zittend of vliegend, is een teken van moeilijke verhoudingen. Van het leggen van eieren, laat staan broeden, is ook nog weinig te bespeuren. Een enkel paar kiest er onder deze omstandigheden zelfs voor twee nesten te bewonen en onder controle te houden.

Zes paartjes nu

Het aantal boerenzwaluwen op Stokkink ligt nog altijd aanzienlijk lager dan in de twee voorgaande jaren, maar sinds gisteren vertoeven zes paartjes op de delle. Eén alleenstaand mannetje heeft sinds gisteren een partner. Twee vliegen nog alleen rond. Buiten vliegen de vogels inderdaad bijna altijd, gaan ze zelden ergens even zitten. Toen enkele vogels wat vreemd langs het dak scheerden, vroeg ik me direct af: waarom? Ze lokten een soortgenoot of daagden deze uit, die even fraai rustend poseerde.

Op oude schoolbank

Soms neemt een boerenzwaluw weer even plaats op/in een oude schoolbank, die tot een verbouwing midden jaren vijftig van de voormalige christelijke Braakschool tussen Geesteren en Gelselaar diende voor het onderwijs. Leden van de vereniging voor deze school, die werd geopend in 1902 en opgeheven in 1981 (nu is er een dierenkliniek n gevestigd), konden de door moderner meubilair vervangen schoolbanken destijds kopen. Al snel belandde de bank in een schuur. Veel hebben mijn zus, broer en ik er niet op gespeeld. Later vond verhuizing plaats naar een zandbak voor spelende kinderen bij Stokkink. Omdat de oude schoolbank buiten in weer en wind snel zou bezwijken, werd deze spoedig weer verplaatst: naar de delle. In een heldere kleur werd er ook een laag verf op aangebracht. Nu strijken er af en toe onze geliefde zomergasten op neer. Wijzer maakt deze zit- en hangplek de vogels niet, maar ze zijn er wel vrijer dan de kinderen, die hier eens zaten.

Vaak op de vloer

De boerenzwaluwen op Stokkink strijken op zoek naar sprietjes gras/hooi voor herstel van een nest dit seizoen verbluffend vaak neer op de (voor een groot deel lemen) vloer van de delle.

Wachten met modder

Een boerenzwaluw moet wel eens even wachten met modder aanbrengen totdat de partner klaar is met herstelwerk aan een nest. Soms lukt dat vanwege ongeduld of het risico op verlies van bouwmateriaal maar met grote moeite. Ook wordt een partner wel eens hardhandig of met enig gekrijs gedwongen haast en plaats te maken.

Geluk van pril paar

Het geluk van een paar boerenzwaluwen op het onderste deel van de nienduur van boerderij Stokkink in Gelselaar. Bevrijdingsdag 2022.

Gebaar verliefd paar

Ochtengebaar van een verliefd paar op een verbindende draad onder een eeuwenoude balk boven de delle van Stokkink.

'Zoen' van een zwaluw

Ontroerend vind ik telkens hoe een paar boerenzwaluwen, een mannetje en een vrouwtje, elkaar begroet. Soms sta ik er bijna met de neus bovenop. Zoals vanmorgen. Even stopten de vogels met herstelwerkzaamheden aan hun nest en vertroetelden elkaar bovenop het onderste deel van de grote nienduur bij Stokkink. Het leek wel een kus. Pal hierboven bevindt zich het oude nest, dat ze hebben gekozen voor een eerste broedsel. Eerste moeten ze nog hard werken om het hier weer geschikt voor te maken. Samen kunnen ze dat.

Paarvorming en strijd

Het begin van de paarvorming bij de boerenzwaluw onttrekt zich vaak aan ons oog. Aandacht trekt het wel als het met conflicten gepaard gaat, als vogels zich bij elkaar in de buurt vijandig opstellen. Gedurende langere tijd zijn soms ook drie in plaats van twee vogels te zien in een vaak dolle jacht. Buiten, zowel als binnen, op de delle. Is de strijd eenmaal gestreden dan wacht een serie fascinerende taferelen.

Dol op modder

Boerenzwaluwen zijn dol op modder voor herstel van een oud nest.

Twaalf zwaluwen

Twaalf boerenzwaluwen verbleven de afgelopen nacht op de delle van boerderij Stokkink in nesten aan de eeuwenoude balken. Waarschijnlijk inmiddels hieronder vier paartjes, die druk zijn met herstel van een oud nest. Sommige vogels hebben nog moeite met kiezen, of zijn ondertussen bezig met het weer opbouwen van een tweede nest. Op de lemen vloer pikken ze sprietjes gras (hooi) op die uit het nest of van de zolder zijn gevallen.